Erfgoed van de week: Fool’s gold
Ditmaal is het Erfgoed van de week een een-tweetje van De Stedelijke Musea Zutphen en archeologie. Conservator Lian Jeurissen kreeg onlangs twee zeer grote ijzeren gietlepels aangeboden door een dame. Ze waren van haar overleden man geweest en ze kwamen van “het Stadhuis”, in ca. 1970. Meer context kon ze helaas niet geven. Vervolgens werden de archeologen (i.c. Bert Fermin & Michel Groothedde) erbij gehaald met de vraag of die er nog iets nuttigs over konden zeggen. De ruim 60 centimeter grote lepels zijn goed geconserveerd en duidelijk gebruikt om een goudkleurige substantie mee te gieten. Messing of goud? Als ze uit de stad kwamen zou het bijna wel goud moeten zijn: messing slaat immers groen uit in de bodem. Maar dat er goud gegoten zou zijn met dergelijke grote lepels lag ook niet erg voor de hand. Archeoloog Bert Fermin doet verslag.
"Nu hebben wij archeologen een erg associatief brein… Zou het niet kunnen dat de lepels gebruikt waren om het goud om te smelten dat na de Reformatie door de stad uit de kerken en kloosters was gehaald om de oorlogskas te spekken? Alleen dan zou je een grote hoeveelheid gouden voorwerpen hebben die je in één keer tot baren zou willen omsmelten, en die baren zouden best lomp en groot mogen zijn. Hoe groter hoe beter zelfs. Mooie theorie, maar kon het überhaupt?
"Stap één was bewijzen dat het goudkleurige residu inderdaad goud was. Als dat zo was, dan hadden we niet alleen letterlijk maar ook figuurlijk goud in handen. Gelukkig hebben we een goed adresje voor dat soort kwesties bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed in Amersfoort. Daar werkt Bertil van Os, en die weet alles over metallurgie. Gelukkig moest Bert, de schrijver van dit stukje, die week toevallig nog een praatje houden bij de RCE, en gewapend met de twee enorme lepels stapte hij het gebouw van de RCE binnen. Bertil van Os heeft een XRF-apparaat ter beschikking. Dit is een klein apparaatje dat je tegen het te onderzoeken object aanhoudt. Door middel van röntgen-diffractie wordt dan direct duidelijk wat voor elementen er in het oppervlak van het object aanwezig zijn en in welke verhoudingen. In de lepels waren allerlei elementen aanwezig, maar helaas geen goud. Wel koper en zink. Messing dus. Jammer. Het verhaal over het omsmelten van het kerkgoud kon rechtstreeks worden doorverwezen naar het Rijk der Fabelen. We kunnen concluderen dat de lepels nooit begraven zijn geweest, anders kan het messing nooit meer goudkleurig zijn geweest. Hoe de vinder er aan komt zal wel altijd een raadsel blijven.
"Maar de imposante lepels vormen wel weer een mooi bruggetje naar de geschiedenis van de Zutphense “geelgieters”. We kennen in de zestiende eeuw bijvoorbeeld de namen Willem Wegewart en Segewijn Haitiseren, klokken- en vijzelgieters op Kuiperstraat 12. En in de zeventiende eeuw goten Lulof Martens en Marten Lulofs vijzels op de Laarstraat. Misschien komt er zo met wat zoekwerk weer een nieuw mooi verhaal naar boven drijven."